بحث انتقال آب بین حوضه ای از دریای خزر به منطقه سمنان، انتقال آب از سرشاخه های کارون و دز به ایران مرکزی و انتقال آب از سواحل خلیج فارس به مناطق خراسان جنوبی و مناطق شرقی کشور و همچنین انتقال آب از نوار غربی به ارومیه برای تأمین آب از جمله مسائلی که در کشور دارای موافقین و مخالفین جدی است.

مهمترین دلیل موافقین انتقال آب در کشور، تقاضای روز افزون منابع آبی با توجه به افزایش جمعیت برای مصارف مختلف شرب، کشاورزی و صنعت است. عمده موافقین انتقال آب را دولت، وزارت نیرو، شرکت های بزرگ و کارخانجات صنعتی آب بر (مستقر در استان های کویری کشور) تشکیل می دهند. اما مخالفین انتقال آب که متشکل از جامعه علمی و دانشگاهی کشور، سازمان های مردم نهاد و علاقمندان به طبیعت و محیط زیست هستند، معتقدند انتقال بین حوضه ای آب، پیامدها و اثرات مخرب زیست محیطی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی را به دنبال خواهد داشت و تجربه های انتقال آب در کشورهای مختلف دنیا این مساله را اثبات می کند. به اعتقاد ایشان با رفع سوء مدیریت بر منابع آب و مصارف آب، بخش عمده ای از نیازهای آبی کشور به خصوص در مناطق مرکزی و کویری کشور مرتفع خواهد شد.

مخالفین انتقال آب با اشاره به شکست های طرح های انتقال آب در دنیا بر این باورند که قبل از تأکید بر تمرکز توسعه صنعتی وکشاورزی و افزایش جمعیت در مناطق با کمبود آب، باید برنامه جامع مبتنی بر مدیریت جامع منابع طبیعی اعم از آب، خاک، معادن و پوشش گیاهی و با نگاه آمایش در سطح حوضه‌های آبخیز کشور تهیه نموده و سپس با آینده‌نگری و پیش‌بینی‌های هوشمندانه تأمین و مصارف آب را  مدیریت  و  برنامه‌ریزی  نمود  و  انتقال بین‌حوضه‌ای منابع آب در این چارچوب دیده شود.

به اعتقاد منتقدین پروژه انتقال آب، دولت به جای اصلاح سیاست ویرانگر ایجاد صنایع آب بر در کویر مرکزی ایران و انتقال آنها به جنوب کشور و استقرار آن کنار دریا، پروژه های انتقال آب با هزینه سرسام آور 121 هزار میلیارد تومان را در حال اجرا دارد که این سیاستی دقیقا عکس سیاست های مبتنی بر آمایش سرزمین است و می تواند باعث نابودی و تخریب گسترده سرزمین شود.

منتقدین طرح های انتقال آب معتقدند اختصاص مبلغ 6 میلیارد دلار به طرح های انتقال آب در حالی است که پیش از این متخصصان جهانی بارها از سیاست ایران برای ریختن دلارهای نفتی در جهت ایجاد صنعت های آب بر در کویر اظهار شگفتی کرده بودند و این سیاست قرار است ادامه پیدا کند و تثبیت شود.

فارغ از بحث ها و ادله موافقین و مخالفین انتقال آب بین حوزه ای، باید کسانی که بر ضرورت انتقال آب تأکید دارند به سوالات و ابهامات فراوانی که در این باره وجود دارد، پاسخ دهند. از جمله این از جمله این سوال‌ها:

1. آیا بایستی صنایع، کشاورزی، تمرکز جمعیت و رشد و توسعه شهری به‌جای اینکه در کنار منابع آبی سواحل جنوبی و یا شمالی کشور توسعه یابد همچنان بدون یک برنامه آمایش مبتنی بر ظرفیت‌های کشور در پهنه‌های بدون آب گسترش یابد؟

2. آیا همه منابع آب موجود در محل به نحو بهینه بهره‌برداری می‌شود که کمبود آن از منابع آب بین‌حوضه‌ای الزاماً تأمین شود؟ به استناد گزارشات متعدد متولیان آب، منابع طبیعی و کشاورزی کشور پاسخ این سؤال به طور قطع منفی است و بهره‌وری منابع آب در هر سه بخش شرب، صنعت و کشاورزی در سطح کشور و در سطح مناطق با کمبود آب پایین است!

3. آیا در شرایط کنونی بهینه کردن مصرف آب به عنوان اولویت است یا انتقال بین‌حوضه‌ای با هزینه‌های سرسام‌آور؟

4. استحصال مستقیم آب حاصل از بارش یک ظرفیت بزرگ برای تأمین بخشی از آب کشاورزی، شرب و صنعت  است که به آن توجه کافی نشده است. آیا استفاده از این ظرفیت نسبت به انتقال آب بین حوضه‌ای در اولویت قرار ندارد؟

5.  منابع آبهای غیرمتعارف در سطح مناطق مختلف بخصوص پساب‌ها و فاضلاب‌های شهری، صنعتی و کشاورزی رها شده است که معضلات زیست‌محیطی متعددی را نیز در پی داشته و از این به بعد نیز بیشتر خواهد شد! آیا تصفیه و مصرف این منابع نسبت به انتقال بین حوضه‌ای در اولویت نیست؟

6. آیا همه جنبه‌های زیست‌محیطی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی طرح‌های انتقال بین حوضه‌ای بررسی و رفع شده‌اند؟

7. آیا صرف اخذ مجوز از سازمان محیط زیست با تصمیم‌گیری تعداد معدودی از عوامل اجرائی می‌تواند پاسخگوی سایر جنبه‌های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی طرح‌های انتقال بین حوضه‌ای علاوه بر جنبه زیست‌محیطی باشد؟

8. آیا تصمیم‌گیری در انتقال آب بین حوضه‌ای توسط معدودی از عوامل دولتی و اجرایی و بدون قضاوت اساتید و کارشناسان مستقل و انجمن‌های علمی، بدون لحاظ نقش و نظر ذینفعان و تبعات جانبی آن صحیح است؟

9. چه کسی پاسخگوی هزینه‌های اضافی است که این موضوع بر دوش جامعه می‌گذارد؟

10. نحوه تأمین اعتبار هزینه سرسام آور انتقال آب بین حوزه ای با کیست و سهم دولت و بخش خصوصی چقدر است؟

به نظر می رسد با وجود این ابهامات و سوالات فراوانی که درباره ضرورت انتقال آب بین حوزه ای وجود دارد، قبل از انجام هر گونه عملیات انتقال آب که هزینه های سرسام آور را می طلبد،  فارغ از اعمال فشارهای سیاسی و محلی، باید با دقت و با صراحت به این سوالات پاسخ مناسب داده شود تا جلوی هر گونه سوء مدیریت که دود آن به طور قطع و یقین در چشم آیندگان خواهد رفت، جلوگیری به عمل آید. لازم به ذکر است در این امر مهم دستگاه قضایی نیز می تواند در راستای احقاق حقوق عامه در آب و محیط زیست، نقش مهم و سرنوشت سازی ایفا کند و با هر گونه اهمال و تقصیر در مدیریت آب کشور قاطعانه برخورد نماید.

پایان/